Het terpdorp
Tzum ligt ongeveer 4 km ten zuidoosten van Franeker
en maakt deel uit van de gemeente Franekeradeel.
Het bij Tzum behorende buitengebied is vrij
uitgestrekt, vooral naar het westen, zuiden en
zuidoosten, waar de Lollumerweg, de Slachtedijk en
de Plattedijk de begrenzing vormen. Buurtschappen en
alleenstaande boerderijen, veelal op terpen gelegen,
waren vanuit het dorp vaak alleen maar bereikbaar
via opvaarten of polderdijken. Enkele van deze
buurtschappen zijn onder meer Tritzum, Fatum, Tolsum,
Laakwerd, De Vlearen, “t Slot en Holprijp.
Tzum is een typisch terpdorp. Op de vrij hoge en
omvangrijke terp staat de kerk met daarnaast de in
de wijde omtrek opvallende toren. De toren is 72
meter hoog; de romp meet 31 meter en de spits 41
meter. De toren in zijn huidige vorm is in de jaren
1548/1549 gebouwd door torenmeester Cornelis Claasz.
De stijl is laatgotisch.
De kerk is oorspronkelijk romaans, maar heeft in de
loop der jaren verschillende verbouwingen ondergaan,
waarvan die van 1881 het meest ingrijpend was.
Vooral van het interieur en aan de zuidkant van de
kerk is veel van het oude verdwenen.Sinds het
samengaan van de Gereformeerde Kerk en de Hervormde
Gemeente van Tzum in een SOW gemeente draagt de kerk
de naam Johanneskerk.Het Gereformeerde kerkgebouw
aan de Wommelserweg is inmiddels in particuliere
handen overgegaan.
De kern van het dorp bestaat uit de Voorstraat (de
verbinding tussen terp en vaarwater) met daaraan
evenwijdig de achterstraatjes (achterbuorrens). De
oude bebouwing aan de buitenzijde van de
achterbuorrens is in de 50er en 60er jaren
afgebroken (gesaneerd!) en vervangen door nieuwbouw.
De oude haven is gedempt evenals de oostelijke en
westelijke opvaarten die als het ware het dorp
omsloten.
Langs de uitvalswegen naar Franeker, Wommels en
Wjelsryp is een soort lintbebouwing ontstaan.
Naderhand heeft het dorp een uitbreiding gekregen
met een aantal nieuwbouwwijken, waardoor de
oppervlakte meer dan verdubbeld is. Een laatste
uitbreidingsplan wordt gerealiseerd aan de
Franekerweg.
 Buiten
de Johanneskerk en –toren heeft Tzum niet veel
monumenten. Opvallend zijn wel een aantal topgevels
aan de Voorstraat, het oude schoolgebouw uit 1830
tegenover de kerk (nodig aan restauratie toe!), de
voormalige pastorie uit 1868 naast de kerk en 1 km
buiten het dorp, richting Franeker, het wit
gestuukte elektrische gemaal van de Zuiderpolder, in
de volksmond nog altijd “het stoomgemaal” genoemd.
Ondanks de verschillende uitbreidingen is het aantal
inwoners ongeveer gelijk gebleven. Momenteel telt
Tzum ongeveer 1200 inwoners.
Van oorsprong is Tzum een echt agrarisch dorp en
hadden bijna alle Tzummers, rechtstreeks of
zijdelings, hun inkomen uit het boerenbedrijf. In
deze tijd vindt het grootste deel werk buiten het
dorp, meest in Franeker, Leeuwarden of elders.
Helaas is Tzum gedurende de laatste decennia een
aantal voor het dorp toch belangrijke voorzieningen
kwijtgeraakt. Zo sloot de zuivelfabriek, deed de
Rabobank de deuren dicht en verdween de laatste van
de oorspronkelijk wel zeven kruidenierswinkels.
Gelukkig zijn er nog veel positieve zaken op te
noemen die het dorp leefbaar maken en houden.
Aan de Dekemastraat staat het zorg- en
bejaardencentrum Martenahiem met .. zorgplaatsen en
23 aanleunwoningen. Martenahiem maakt deel uit van
zorgcentrum De Greidhoeke.
De “Staetlânsskoalle”, de basisschool aan de
Smidsreed, bloeit als nooit tevoren. Naast de kerk,
aan de Nieuwbuurtsterweg, vinden we het prachtige
gemeenschapscentrum “de Moeting”, met een ruime gym-
annex feestzaal en in de oude pastorie veel
vergaderruimte. Verschillende verenigingen hebben
hier hun thuishonk.
Ook wat de middenstand betreft zijn we nog goed
voorzien. Middenstanders en bedrijven hebben zich
verenigd in de “Tsjommer Winkeliersferiening”. In
Tzum hebben we nog een warme bakker, een
zelfslachtende slager, een bloembinderij, een
hoveniersbedrijf, een autorijschool, een aantal
transportbedrijven, een aantal loonbedrijven, een
fouragehandel, een aantal timmer/bouwbedrijven, een
dakdekkersbedrijf en buiten het dorp een
kuikenmesterij en een kippenboerderij voor
scharreleieren. Verder kunnen we nog kamperen bij de
boer, wat gaan drinken in het café en een ijsje
kopen in de cafetaria.
Ook wat de culturele kant betreft is er de nodige
bedrijvigheid. Tzum beschikt over een bloeiende
muziekvereniging (brassband), en een
toneelvereniging. Sportief gezien valt er ook genoeg
te beleven. Duidelijk herkenbaar in het dorp zijn de
ijsbaan (van de ijsclub), het kaatsveld het
voetbalvelden de tennisbaan. De gymnastiekvereniging
vindt haar onderkomen in “de Moeting”.
Voor wie nog verder zoekende is: we hebben op het
dorp ook nog een ouderensociëteit, een peuterzaal,
een jeugdsoos, twee vrouwenverenigingen, een
mannenvereniging, twee biljartverenigingen, een
kaartclub en de nodige buurtverenigingen. Kortom,
Tzum is een dorp waar het goed wonen is
|
